הרגלי פעילות גופנית, התנהגויות סיכון, רווחה נפשית וגורמי חוסן: ניתוח משווה בקרב בני נוער עם וללא מוגבלויות הלומדים בבתי ספר בחינוך הכללי

הרגלי פעילות גופנית, התנהגויות סיכון, רווחה נפשית וגורמי חוסן: ניתוח משווה בקרב בני נוער עם וללא מוגבלויות הלומדים בבתי ספר בחינוך הכללי

הדס (קזולה) הראל פיש, ריקי טסלר, יוסי הראל-פיש

בישראל, כיום, רק 11% מבני הנוער מקיימים את המלצות ארגון הבריאות העולמי הנוגעות לשיעור ההשתתפות בפעילות גופנית. ממצא מדאיג זה אף חמור יותר בקרב בני נוער עם מוגבלויות, אשר נתקלים בפחות הזדמנויות להיות פעילים. לנוכח החסך בפעילות גופנית, ייתכן שבני נוער עם מוגבלויות נמצאים בסיכון גבוה יותר לתחלואה פיזית ולהשפעות חברתיות שליליות, העלולות להוביל לפגיעה ברווחתם הנפשית והתפקודית well-being)) ולדפוסים של התנהגויות סיכון לבריאות, כגון עישון סיגריות, אלכוהול ושימוש בסמים. מטרת המחקר היא לבחון את דפוסי הפעילות הגופנית, התנהגויות הסיכון והרווחה הנפשית והתפקודית well-being)) של בני נוער עם וללא מוגבלויות (סנסוריות, פיזיות, קוגניטיביות והתנהגותיות), הלומדים בבתי ספר בחינוך הכללי. המחקר בוצע באמצעות  ניתוח משנה של נתוני הסקר הרב-לאומי של ארגון הבריאות העולמי(HBSC - Health Behaviors in School-aged Children) , שנערך בישראל בשנים 2019-2018  וכולל כ-13,845 נבדקים בני 11 עד 17, הלומדים במערכת החינוך הממלכתית, הממלכתית דתית ובבתי הספר בחברה הערבית. במחקר הנוכחי נכללו 4,407 בהם 1,265 בני נוער עם מוגבלויות והשאר ללא מוגבלויות. המוגבלויות שדווחו (אחת או יותר) הן: מוגבלות התנהגותית (19.6%), מוגבלות סנסורית (16.8%), מוגבלות קוגניטיבית (16.3%) ומוגבלות פיזית (12.2%). הממצאים מצביעים על כך שלצד זאת שכלל האוכלוסייה מאופיינת בשיעור נמוך מאוד של פעילות גופנית המומלצת לפי ארגון הבריאות העולמי, הרי בני נוער עם מוגבלויות מאופיינים בחסר גדול עוד יותר של פעילות גופנית לעומת בני גילם ללא מוגבלויות. הפער מגיע לכדי פי 1.64 בקרב אלו עם מוגבלות קוגניטיבית. בנות עם וללא מוגבלויות עוסקות בפעילות גופנית פחות מבנים. ככל שהגיל עולה, כך ההסתברות לעמוד בהמלצות יורדת. בני נוער עם מוגבלויות ממעמד סוציו-אקונומי נמוך נמצאים בסיכון כפול להימנעות מפעילות גופנית, בייחוד נוער עם מוגבלויות פיזיות (מעל פי שניים וחצי) בהשוואה לאותה אוכלוסייה ממעמד סוציו-אקונומי גבוה. נוסף לכך, בני נוער עם מוגבלויות מכל הסוגים נמצאו בסיכון גבוה יותר מאשר בני גילם ללא מוגבלויות להיות מעורבים בכלל התנהגויות הסיכון: עישון סיגריות, שכרות, שתייה מופרזת ושימוש בקנאביס. באשר לרווחה נפשית, הרי בכל הקטגוריות של סוגי המוגבלויות השונים, בני נוער עם מוגבלויות מדווחים על שביעות רצון בינונית  מהחיים (7.5 בסולם 10-0), שהיא נמוכה יותר באופן מובהק בהשוואה לבני נוער ללא מוגבלויות (8.5 בסולם 10-0). זאת ועוד, בני נוער עם מוגבלויות מכל הסוגים מדווחים על קבלת תמיכה פחותה באופן מובהק בהשוואה לחבריהם ללא מוגבלות. גם רמת התמיכה מהמורים נמוכה יותר בקרב נוער עם מוגבלויות למעט מוגבלות גופנית בהשוואה לנוער ללא מוגבלות, ובפרט במצבי מוגבלות קוגניטיבית והתנהגותית. לעומת זאת, רמת התמיכה ההורית לא הייתה שונה בקרב בני נוער עם וללא מוגבלויות. כמו כן בשתי האוכלוסיות נמצא קשר בין העדר פעילות גופנית לבין התנהגויות סיכון בדגש על עישון סיגריות. לנוכח הממצאים יש לעודד ביצוע פעילות גופנית מתוך הכרה בצרכים הייחודיים של בני נוער עם מוגבלויות ולקיים התאמות רלוונטיות בסביבת הפעילות ובדרכי ההפעלה. יתר על כן, על צוותי החינוך להיות מודעים להיקף ההתנהגויות הסיכוניות בקרב אוכלוסייה זו ולהגביר את תמיכתם בה. כמו כן יש להפעיל תוכניות חינוכיות לכלל בני הנוער שישנו את עמדותיהם כלפי בני נוער עם מוגבלויות ויעודדו את תמיכתם החברתית בהם.

תארנים: שילוב, הכלה, סקר, איכות חיים, לקות

Physical activity habits, risk behaviors, and mental and functional well-being: A comparative analysis among teenagers with and without disabilities in mainstream schools

H. (Kazula) Harel Fisch, R. Tesler, Y. Harel-Fisch

Teenagers with disabilities may be at higher risk of physical inactivity and engagement in risk behaviors, which could lead to a decline in their mental and functional well-being. The aim of this study was to examine the physical activity patterns, risk behaviors (cigarette smoking, alcohol consumption, and drug use), and mental and functional well-being of teenagers with and without disabilities. The research was based on a sub-analysis of data that was collected via the multinational survey of the World Health Organization (Health Behaviors in School-aged Children, HBSC), which was conducted in Israel during 2018–2019. The original survey included approximately 13,850 subjects aged 11–17 years. The current study included a cohort of 4,407 participants, including 1,265 who had at least one of the following disabilities: behavioral, sensory, cognitive, and physical. The findings of the current study indicate that teenagers with disabilities exhibit greater inactivity compared to their non-disabled peers, with odd ratios reaching 1.64 among those with cognitive disabilities. Girls with and without disabilities were found to engage in less physical activity than boys. Youth with disabilities and of low socioeconomic status were at double the risk of refraining from physical activity, especially those with physical disabilities (by more than 2.5) compared to the same population of high socioeconomic status. Teenagers with disabilities were more likely to be involved in risk behaviors than their peers without disabilities, including cigarette smoking, excessive drinking, and cannabis use. Finally, participants with disabilities reported significantly lower life satisfaction and significantly less peer- and teacher-support compared to those without disabilities. In view of these findings, physical activities should be encouraged among teenagers, with an emphasis on increasing accessibility to such activities for youth with disabilities – through educational staff and intervention programs.

Keywords: Integration, inclusion, survey, quality of life, impairment.

عادات النشاط البدني، السلوكيات الخطرة، الرفاهية النفسية وعوامل المرونة النفسية: تحليل مقارن بين المراهقين ذوي الإعاقة والأصحاء الذين يدرسون في مدارس التعليم العام

هداس كازولا هاريل-فيش، ريكي تيسلر، يوسي هاريل-فيش

يتبع (11%) فقط من المراهقين في اسرائيل توصيات منظمة الصحة العالمية فيما يتعلق بمعدل المشاركة في النشاط البدني. هذه النتيجة المقلقة أكثر خطورة بين المراهقين ذوي الإعاقة، الذين يواجهون فرصًا أقل للمشاركة في النشاط البدني، ونظرًا لقلة الأنشطة المتوفرة، قد يكون المراهقون ذوو الإعاقة في خطر أكبر للإصابة بأمراض جسدية وتأثيرات اجتماعية سلبية، والتي قد تؤدي إلى ضرر في رفاهيتهم النفسية والوظيفية وأنماط من السلوكيات الخطرة على الصحة، مثل تدخين السجائر وشرب الكحول وتعاطي المخدرات. الهدف من البحث هو دراسة أنماط النشاط البدني والسلوكيات الخطرة والرفاهية النفسية والوظيفية للمراهقين ذوي الإعاقة والاصحاء (الحسية والجسدية والعقلية والسلوكية) الذين يدرسون في مدارس التعليم العام. تم إجراء البحث من خلال تحليل ثانوي لبيانات المسح متعدد الدول لمنظمة الصحة العالمية (HBSC - Health Behaviors in School-aged Children)، الذي أجري في إسرائيل في السنوات (2018-2019) ويشمل حوالي (13,845) مشاركًا تتراوح أعمارهم بين (11 و17) عامًا، يدرسون في نظام التعليم الحكومي والحكومي الديني والمدارس في المجتمع العربي. في الدراسة الحالية، تم تضمين (4,407) مشاركًا، منهم (1,265) مراهقًا من ذوي الإعاقة والباقي بدون إعاقة. الإعاقات المبلغ عنها (واحدة أو أكثر) هي: إعاقة سلوكية (19.6%)، إعاقة حسية (16.8%)، إعاقة عقلية (16.3%) وإعاقة جسدية (12.2%). تشير النتائج أنه إلى جانب حقيقة أن السكان ككل يتميزون بنسبة منخفضة جدًا من النشاط البدني الموصى به وفقًا لمنظمة الصحة العالمية، فإن المراهقين ذوي الإعاقة يتميزون بنقص أكبر في النشاط البدني مقارنة بأقرانهم الاصحاء. يصل الفارق إلى (1.64) ضعفًا بين أولئك الذين لديهم إعاقة عقلية. الفتيات ذوات الإعاقة والصحيحات يمارسن نشاطًا بدنيًا أقل من الأولاد. وكلما تقدم العمر انخفض احتمال اتباع التوصيات. المراهقون ذوو الإعاقة من الوضع الاجتماعي والاقتصادي المنخفض معرضون لخطر مضاعف للعزوف عن  النشاط البدني، خاصة الشباب ذوي الإعاقات الجسدية (أكثر من ضعفين ونصف) مقارنة بنفس الفئة السكانية من الوضع الاجتماعي والاقتصادي المرتفع. بالإضافة إلى ذلك، وجد أن المراهقين ذوي الإعاقة من جميع الأنواع معرضون لخطر أكبر من أقرانهم الاصحاء للتورط في جميع السلوكيات الخطرة: تدخين السجائر، السكر، الشرب المفرط واستخدام القنب. فيما يتعلق بالرفاهية النفسية، في جميع أنواع الإعاقات المختلفة أظهر المراهقون ذوو الإعاقة رضا متوسط عن الحياة (7.5 على مقياس من 0-10)، وهو أقل بشكل ملحوظ مقارنة بالمراهقين الأصحاء (8.5 على مقياس من 0-10). علاوة على ذلك، أظهر المراهقون ذوو الإعاقة من جميع الأنواع عن تلقي دعم أقل بشكل ملحوظ مقارنة بأقرانهم الأصحاء. مستوى الدعم من المعلمين أيضًا أقل بين الشباب ذوي الإعاقة باستثناء الإعاقة الجسدية مقارنة بالشباب الأصحاء، وخاصة في حالات الإعاقة العقلية والسلوكية. من ناحية أخرى، لم يكن مستوى الدعم الأبوي مختلفًا بين المراهقين ذوي الإعاقة الأصحاء. كما وجدت علاقة في كلا المجموعتين بين غياب النشاط البدني والسلوكيات الخطرة مع التركيز على تدخين السجائر. في ضوء النتائج، يجب تشجيع ممارسة النشاط البدني مع الاعتراف بالاحتياجات الخاصة للمراهقين ذوي الإعاقة وإجراء التعديلات ذات الصلة في بيئة النشاط وطرق ممارستها. علاوة على ذلك، يجب أن تكون الطواقم التعليمية على دراية بمدى السلوكيات الخطرة بين هذه الفئة السكانية وزيادة دعمهم لها. كما يجب تنفيذ برامج تعليمية لجميع المراهقين لتغيير مواقفهم تجاه المراهقين ذوي الإعاقة وتشجيع دعمهم الاجتماعي لهم.

كلمات مفتاحية: دمج، احتواء، مسح، جودة حياة، اعاقة